به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزای تسنیم، از آغاز پیدایش صنعت چاپ در جهان عرب نخستین کتاب در «دیر مار قزحیا» در بیروت چاپ شد و از آن تاریخ صنعت چاپ در این کشور آغاز شد، در اوایل قرن 19 میلادی موسسات انتشاراتی در لبنان به وج ود آمدند و لبنان را به کشوری پیشگام در بین کشورهای عربی در حوزه چاپ تبدیل کردند.
کتاب، از کالاهای اساسی در آمار صادرات محصولات فرهنگی لبنان به شمار می‌رود ، تا پیش از جنگ داخلی لبنان در سال‌های 1975 تا 1990، این کشور مرکز چاپ و نشر و صا درات کتاب به کشورهای عرب بود؛ به گونه‌ای که بین سال‌های 1957 و 1961 حدود 80 درصد از کتب تولید شده به بازار کتاب کشورهای عرب و به ویژه عراق، کشورهای شمال آفریقا، سوریه، اردن و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس صادر می‌شد.
اولین نمایشگاه کتاب در جهان عرب در سال 1956 در دانشگاه آمریکایی بیروت برگزار شد که بازتاب وسیعی به همراه داشت و در رونق هر چه بیشتر بازار کتاب این کشور نقش موثری ایفا کرد.
بازار پررونق کتاب لبنان با آغاز جنگ داخلی، گرچه با آسیب‌های جدی و کاهش فعالیت مراکز چاپ و نشر روبرو شد، اما هیچ گاه تعطیل نشد و در حالی که بسیاری از مراکز خدماتی تعطیل و بروز ناامنی، مشکلات فراوانی را پدید آورده بود، بسیاری از مراکز چاپ و نشر پس از وقفه‌های اولیه، فعالیت‌های خود را هر چند در مقایسه با سال‌های پیش از جنگ نسبتاً محدود، ادامه دادند.
نکته قابل توجه آن که لبنان در سال‌های اولیه جنگ داخلی، شاهد افزایش ناگهانی مراکز نشر کتاب بود که دو دلیل عمده داشت؛ فزونی تقاضای بازار کتاب کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در پی تحولات اقتصادی و افزایش قیمت نفت و سپس پیروزی انقلاب اسلامی در ایران.
رابطه ناشران لبنانی با ایرانی از قبل بسیار خوب بوده و این روابط با پیروزی انقلاب تنگاتنگ شد. پس از انقلاب با رونق حوزه‌های علمیه در ایران و توجه به منابع اسلامی در دانشگاه ها، نیاز به کتاب‌های عربی بیشتر شد که بخش عمده‌ای از این کتابها در لبنان به چاپ می‌رسید.
در دهه 70 و 80، بخش خصوصی نشر ایران مراودات گسترده‌ای با ناشران بیروتی برقرار کرد و تولید کتاب شیعی در لبنان گسترش یافت. مراودات نشر ایران و لبنان به ویژه در حوزه ادبیات مقاومت در سال‌های اخیر نیز رونق و گشترش بسیاری داشته است.
میان سال‌های 70 و 80 ؛ 36 مرکز نشر جدید در این کشور آغاز به فعالیت کرد از این تعداد تنها در سال 1979، 10 مرکز در بیروت فعال شدند. شیعیان با در اختیار داشتن حدود 312 مرکز انتشاراتی، 45 درصد از سهم صنعت نشر این کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
پس از جنگ اما به دلایل گوناگون از جمله تحول صنعت چاپ و نشر در مصر، از دست رفتن بازار کتاب عراق و الجزایر که دو بازار عمده کتاب‌های چاپ لبنان بودند، و مهم‌تر از آن، جهانی شدن بازار کتاب و البته مشکلات اقتصادی، مرکزیت لبنان در جهان عرب از میان رفت.
با این وجود، از آنجا که کتاب‌های چاپ شده در این کشور همچنان به لحاظ کیفیت چاپ و تنوع موضوعات همچنان در جایگاه مناسبی قرار دارند، در بسیاری از کشورهای عرب مخاطبان خود را دارد و درصد بالایی از تولید کتاب لبنان به این کشورها صادر می‌شود.
با وجود همه رکودهایی که بازار چاپ و نشر لبنان در سال‌های اخیر و به دنبال جنگ‌های مختلف داشته است، کتاب‌های چاپ این کشور به لحاظ محتوا و کیفیت و هم به لحاظ تیراژ، در مقایسه با دیگر کشورهای عربی از وضع بهتری برخودارند به گونه‌ای که بر اساس آمار حدود 62درصد از کل کتاب‌های چاپ شده در کشورهای عربی، چاپ لبنان است. به همین دلیل کارشناسان معتقدند لبنان استعداد آن را دارد که همچون گذشته مرکز چاپ و نشر در کشورهای مشرق عربی باشد.
اما صنعت نشر لبنان در جریان حملات اخیر رژیم صیهونیستی به این کشور چه وضعیتی پیدا کرده است؟
بیشترین تجمع ناشران بیروت در منطقه جنوب این شهر، در محدوده کمربند امنیتی حزب‌الله قرار دارد و مرکز آنها در خیابان دکاش و سید عباس موسوی که به «بئر العبد» شهرت دارد، قرار گرفته که این منطقه در بمباران‌های اسرائیل خسارت‌های زیادی دیده است.
در اوایل آذر (27 نوامبر 2024) پس از دو ماه بمباران شدید اسرائیل، آتش‌بسی شکننده در لبنان برقرار شد. حملات اسرائیل عمدتاً مناطق جنوبی لبنان و ضاحیه را هدف قرار دادند. ضاحیه، محله‌های اجتماعی و اقتصادی متنوعی دارد و همان طور که گفته شد، محل استقرار انبارها، چاپخانه‌ها و صحافی‌های لبنان نیز بوده است، همچنین انبارها، چاپخانه‌ها و صحافی‌های متعددی که صنعت کتاب لبنان بر آنها تکیه دارد، در این منطقه مستقر بوده است.
در هفته‌ها و ماه‌های گذشته اخبار بسیاری از تخریب بناها، کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها در فلسطین، لبنان و… در رسانه‌های جهان منتشر شد، در لبنان نیز بناهای مرتبط با صنعت چاپ و نشر تخریب شدند.
پابلیشرز ویکلی( یک مجله خبری تجاری هفتگی در آمریکا که برای ناشران، کتابداران، کتابفروشان و عوامل ادبی است) اخیرا‌ً در گزارشی سختی‌های بی‌سابقه فعالان صنعت نشر لبنان را به تصویر کشیده و نشان داده است که ناشران لبنانی چگونه به بازسازی زندگی و کار خود امیدوارند.
در این گزارش آمده است: «در غروب 20 اکتبر، محمد هادی، از انتشارات دارالرافدین، شاهد تخریب یکی از پنج شعبه خود بود. طبقه دوم ساختمان در ضاحیه دفتر کتابفروشی و انتشارات او را در خود جای داده بود که مدیریت، ویرایش، چیدمان، حسابداری و بازاریابی در آن متمرکز بود.
محمد هادی در این باره می‌گوید: «ما باید همه کار و آرشیو خود را بازسازی کنیم و کارمندان ما در سراسر لبنان بدون خانه پراکنده هستند.»
چند هفته قبل، در 28 سپتامبر، جهاد بیدون از دارالکتب العلمیه، انبار 7500 متر مربعی خود را دید که در دو طبقه زیرزمینی در اثر حمله هوایی ویران شد. این انبار در زیر چهار ساختمان فروریخته مدفون است. جهاد بیدون از 7500 عنوان خود، در مجموع 1500 عنوان کتاب را از دست داد. این 1500 عنوان کتاب شامل 2 میلیون و 520 هزار نسخه کتاب بوده که برای توزیع نمایشگاه‌های مختلف کتاب در سراسر خاورمیانه تولید شده بود.
در ادامه، این گزارش اضافه می‌کند با وجود اینکه حضور در نمایشگاه‌های کتاب خارجی برای ناشران لبنان در شرایط فعلی نیز ریسک به شمار می‌رود، این ناشران این ریسک را پذیرفته و در نمایشگاه کتاب شارجه شرکت کرده‌اند.
یکی از بخش‌های جالب این گزارش گفت‌وگو با رعنا ادریس، مدیر انتشارات دارالادب، از قدیمی‌ترین و معتبرترین مؤسسات انتشاراتی در لبنان است، او دو ماه قبل از 7 اکتبر 2023 تصمیم گرفته بود، 500 هزار عنوان کتابی را که از سال 1953 در انبار ضاحیه خود داشت، از جمله عناوین پرفروش را به دفتری در نزدیک ی مرکز بیروت منتقل کند، در این راستا وی موفق شد که کتاب‌های موجود در انبار خود در ضاحیه را به انبار دوم در مرکز بیروت منتقل کند و کتاب‌های کمتر مورد استقبال را به انبار ضاحیه بفرستد. انباری که حالا بر اثر انفجارها خساراتی دیده است.
ادریس ماه گذشته، در حالی که خود را برای حضور در نمایشگاه کتاب شارجه آماده می‌کرد، ه شت عنوان اصلی را نیز در دست تولید داشت، از جمله 4000 نسخه از جلد دوم سه‌گانه نویسنده فلسطینی باسیم خندقجی که از سال 2004 در زندان‌های اسرائیل به سر می‌برد و نخستین کتابش «نقاب، رنگ آسمان» برنده بوکر عربی 2024 شد.
پس از انفجار پیجرها و حملات شدید اسرائیل به هارت هریک و ضاحیه، ادریس با کمک صحاف کتاب‌هایش توانست، ماشین صحافی را از انبار ضاحبه خارج و به کارگاهی که به آنها امانت داده شده بود، ببرند، اینگونه بود که کتاب باسم خندقجی که باید به صورت قاچاق از زندان خارج می‌شد، در نهایت چاپ و صحافی شد و به نمایشگاه کتاب شارجه رسید. 
در این گزارش به تأثیر گسترده‌تر جنگ بر دیگر ناشران لبنانی از جمله دارالتنویر نیز پرداخته شده است.
حسن یاغی از انتشارات دارالتنویر که خانه‌اش در جنوب لبنان ویران شده و اعضای خانواده‌اش بی‌خانمان شده‌اند، می‌گوید: همه چیز در یک سال تغییر کرده است. ما دیگر نتوانستیم کتاب‌هایمان را در ضاحیه چاپ کنیم. کارمندان پناهنده شدند. او افزود:«رویای دنیای دیگری را دیده بودم. من فیلسوفان اروپایی را مطالعه کردم، به دموکراسی اعتقاد داشتم و فرزندانم را با این اعتقادات تربیت کردم، اما امروز به دموکراسی اروپایی شک دارم.»
صلاح چبارو، فرزند ناشر ل بنانی بسام چبار و که کتابفروش ی آنلاین را در لبنان مدیریت می‌کند، نیز از دیگر مصاحبه‌شوندگان در این گزارش است، ا و می‌گوید: در جریان انفجار پیجرها متوجه شدم که مرحله جدیدی از جنگ که تا آن زمان هنوز با شدت کم بود، آغاز شده است. با شروع حملات هوایی به ضاحیه، هشت نفر از 40 کارمند ما به دیگر مناطق لبنان پناهنده شدند. همه وحشت‌زده بودند. انبار ما دور از ضاحیه نیست و ناشرانی که من با آنها کار می‌کنم، اغلب چاپخانه‌ها و انبارهای خود را در آنجا دارند.
این کتابفروشی که کتاب‌های هزار ناشر مستقر در خاورمیانه را به فروش می‌رساند که 40 درصد آن از ناشران سوریه و لبنان است. در جریان حملات اسرائیل به لبنان با کاهش 50 درصدی فروش مواجه شده استف با این حال چبارو معتقد است که این 50 درصد نسبت به سایرین، کمترین خسارت محسوب می‌شود.
این گزارش در پایان اضافه می‌کند که اگرچه ناشران لبنانی سال‌ها با چالش‌های متعددی روبرو بوده‌اند، اما همه متفق‌القول بودند که از زمان پایان جنگ داخلی در سال 1990، هرگز وضعیتی ب ه اندازه چالش‌هایی که در دو ماه گذشته با آن مواجه بوده‌اند، را تجربه نکرده‌اند. با این حال آنها امیدوار به آینده و ساختن دوباره صنعت چاپ و نشر لبنان هستند.
انتهای پیام/
